Adaptacja do zmian klimatu, transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, poprawa jakości powietrza oraz wód Zatoki Gdańskiej i Morza Bałtyckiego to najistotniejsze wyzwania środowiskowe przed jakim stoi nasz region i jego mieszkańcy.
Adaptacja do zmian klimatu, transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, poprawa jakości powietrza oraz wód Zatoki Gdańskiej i Morza Bałtyckiego to najistotniejsze wyzwania środowiskowe przed jakim stoi nasz region i jego mieszkańcy. Zwłaszcza że, od naszych dzisiejszych, codziennych, właściwych postaw, ale często drobnych, rutynowych zachowań oraz wyborów konsumpcyjnych, w dużej mierze zależy to, w jakim środowisku będziemy żyli za kilka, kilkanaście lat.
Klimat
Niekorzystne zjawiska związane ze zmianami klimatu nasilają się od około 2000 roku i spodziewane jest dalsze zwiększanie częstotliwości ich występowania. Obserwuje się wzrost takich zjawisk ekstremalnych jak: silne wiatry, fale upałów i tropikalne noce, intensywne wyładowania atmosferyczne, nawalne deszcze, sztormy czy susze. Odnotowuje się także wzrost średniej temperatury, mniejszą liczbę dni z przymrozkami i pokrywą śnieżną, występowanie sztormów w okresie wiosenno-letnim oraz systematyczny wzrost poziomu morza. Większość tych zjawisk może stwarzać istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa, a także zdrowia ludzi oraz dla sprawnego funkcjonowania gospodarki, np. poprzez odcięcie dostępu do energii elektrycznej, częste przerwy w dostawie wody, czy negatywny wpływ wysokich temperatur na zdrowie ludzi zwłaszcza osób starszych.
Zapobieganie zmianom klimatu i adaptacja do nich to obszary problemowe, przed którymi stoi dzisiaj nie tylko Pomorze, ale cały kraj i świat. Z jednej strony, konieczna jest redukcja emisji gazów cieplarnianych, w szczególności dwutlenku węgla i metanu z energetyki, transportu i rolnictwa, a z drugiej prowadzenie działań zwiększających poziom bezpieczeństwa ludzi.
Co istotne, do redukcji emisji gazów cieplarnianych może przyczynić się też każdy z nas, w szczególności poprzez zmiany podejścia do konsumpcji, takie jak:
- racjonalne korzystanie z energii i jej produkcja w oparciu o źródła odnawialne,
- korzystanie z transportu zbiorowego zamiast samochodów osobowych,
- więcej współdzielenia dóbr (np. w transporcie),
- zaprzestanie marnotrawienia żywności,
- ograniczenie spożycia mięsa.
W aspekcie adaptacyjnym potrzebna jest kontynuacja prowadzonych w wielu miejscach w regionie działań inwestycyjnych, takich jak:
- zmniejszenie zagrożenia powodziowego od strony rzek i morza,
- wzrost retencji wodnej, w tym zagospodarowanie wód opadowych i rozszczelnianie powierzchni nieprzepuszczalnych,
- rozwój zielonej infrastruktury oraz terenów zielonych.
Transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ)
Jak wynika z raportu światowej organizacji ekologicznej WWF obecnie ludzkość konsumuje 1,6 razy więcej zasobów, niż pozwalają na to możliwości regeneracyjne Ziemi. Gdyby cała populacja naszej planety żyła na tym samym poziomie co kraje o wysokich dochodach, to konsumowalibyśmy blisko 4 razy więcej zasobów naturalnych, niż jest dostępnych. Z tego powodu rozdzielenie wzrostu gospodarczego od zużycia zasobów powinno być priorytetem nie tylko globalnych polityk rozwoju. Odpowiedzią na ten problem jest koncepcja gospodarki o obiegu zamkniętym, która od kilku lat znajduje się w spektrum zainteresowań Unii Europejskiej, w tym Polski. Zakłada ona, że wszystkie elementy łańcucha produkcyjnego produkty, materiały oraz surowce pozostają w obiegu tak długo, jak jest to możliwe. Natomiast wytwarzanie odpadów powinno być ograniczone do minimum.
Z perspektywy regionalnej kluczowe działania w ramach GOZ powinny skupiać się na zamykaniu obiegu materiałów i surowców poprzez pełne wdrożenie hierarchii postępowania z odpadami (czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, potem drugie ponowne użycie oraz po trzecie maksymalizacja skali recyklingu odpadów), wprowadzenie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz osiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu odpadów komunalnych.
Także w przypadku GOZ sukces jego wdrożenia będzie zależał m.in. od zmiany indywidualnych preferencji zakupowych, polegających np. na kupowaniu produktów nadających się w razie usterki do naprawy, czy w opakowaniach wielokrotnego użytku. Ważna jest także prawidłowa segregacja odpadów przez mieszkańców.
Jakość powietrza
Pomorze charakteryzuje się stosunkowo dobrej jakości powietrzem atmosferycznym, zwłaszcza na tle południowej części kraju. Jednak jak pokazują dane z Rocznych ocen jakości powietrza w województwie pomorskim opracowywanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska, w części województwa obserwuje się ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu i pyłu zawieszonego w powietrzu, czyli substancji mających negatywny wpływ na zdrowie ludzi.
Głównym źródłem tych zanieczyszczeń jest spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych (tzw. niska emisja), ale istotny wkład ma też emisja punktowa z procesów spalania w przemyśle wytwórczym oraz z innych procesów produkcyjnych, a także emisja z transportu drogowego. Stąd w tym aspekcie wydaje się zasadne dalsze wspieranie rozwoju gospodarki niskoemisyjnej szczególnie w obszarach budownictwa (termomodernizacja, wymiana źródeł ciepła na przyjazne środowisku zwłaszcza OZE, budynki zeroenergetyczne, kogeneracja) transportu i przedsiębiorstw.
Wody Morza Bałtyckiego i Zatoki Gdańskiej
Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej na poprawę sytuacji w obszarze zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych wydane zostały ogromne środki finansowe, a województwo pomorskie według danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2018 r. zajmuje 2 miejsce pod względem odsetka ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków. Mimo to, stan ogólny części wód przybrzeżnych (Morze Bałtyckie) i przejściowych (Zatoka Gdańska i Pucka) jest nadal zły. Wpływ na to mają wciąż występujące problemy ze zrzutem zanieczyszczeń, w tym szczególnie biogennych (związków azotu i fosforu), do morza wraz z wodami z Wisły oraz innych cieków.
Najbardziej widocznym tego przejawem są mające miejsce w okresie wakacyjnym zakwity sinic, które zaczęły występować także w wodach przybrzeżnych, a ich konsekwencją jest okresowe zamykanie kąpielisk. Pogłębianie się tego problemu może doprowadzić do zahamowania rozwoju branży turystycznej, będącej ważną gałęzią gospodarki w naszym województwie. Przeciwdziałanie temu zjawisku to przede wszystkim dalsze ograniczanie dopływu zanieczyszczeń z sektora bytowo-komunalnego, jak i z terenów użytkowanych rolniczo.
